Cele treningu
Prowadzenie Treningu Umiejętności Społecznych ma na celu przekazanie uczniom odpowiednich umiejętności, dzięki którym będą mogli poradzić sobie lepiej w sytuacjach problemowych. Uczenie dzieci, w ramach treningu, polega na wykorzystaniu metody modelowania poprzez odgrywanie scenek sytuacyjnych aranżowanych na podstawie rzeczywistych sytuacji trudnych, w których uczestniczyły w środowisku szkolnym i rodzinnym.
W ramach sesji treningowych deficytowe umiejętności społeczne modelują trenerzy według rozpisanych i omówionych z uczniami kroków. Na poszczególne kroki składają się strategie behawioralne i techniki umysłowe (komunikaty, które uczniowie mogą wykorzystać w sytuacji modelowania na treningu i w rzeczywistości).
Po odegraniu scenki istnieje możliwość wypraktykowania nowej umiejętności społecznej przez uczniów w rzeczywistych sytuacjach z rówieśnikami i dorosłymi (nauczyciele, rodzice).
Zajęcia prowadzone są w klasach 4 – 8 według programu tzw. dwunastu umiejętności społecznych autorstwa Westa i Younga. Doświadczenia w pracy z dziećmi wskazują, że te wybrane umiejętności społeczne pozwalają uczniom funkcjonować w klasie bez wykroczeń związanych z naruszaniem kontraktu klasowego.
Przykładowy arkusz badania umiejętności społecznych dla uczniów klas IV-VI
Przykładowy arkusz badania umiejętności społecznych dla uczniów klas VI-VIII
Przykładowe umiejętności społeczne
diagnozowane poprzez badanie ankietowe
oraz sekwencja kroków do ćwiczenia danej umiejętności z uczniami:
Jak reagować na zarzut, oskarżenie?
Czasem uczniowi, w relacjach z dorosłymi i rówieśnikami, spotykają się ze słusznymi lub niesłusznymi oskarżeniami na swój temat. Trenowanie z dziećmi reakcji na zarzuty zapobiega silnym wybuchom agresji werbalnej i niewerbalnej oraz utrudnia kontynuację niewłaściwych zachowań. W trenowaniu tej umiejętności z dziećmi skupiłam się na różnych strategiach reagowania ( przeproszenie, wyjaśnienie, zaprzeczenie, zdecydowane trzymanie się swojego zdania).
Ważne, żeby uczniowie analizowali motywację osób, które ich oskarżają i potrafili dawać informację zwrotną.
RADZENIE SOBIE Z OSKARŻENIEM
Proponowany pokaz modelowania: przyjaciel oskarża głównego aktora, że nie pomógł mu na sprawdzianie z matematyki.
Kroki:
- Zastanów się nad tym, o co oskarża cię druga osoba;
- Zastanów się, dlaczego ta osoba cię oskarża;
- Zastanów się nad sposobami odpowiedzi na oskarżenie danej osoby;
- Wybierz najlepsze rozwiązanie i zastosuj się.
Uwagi dla wychowawcy:
Czy oskarżenie jest uzasadnione, czy nieuzasadnione? Czy zostało wypowiedziane w sposób złośliwy, czy konstruktywny? Czy naruszyłeś jej prawa lub własność? Czy pogłoski o tym zaczął rozsiewać ktoś inny? Zaprzecz temu; wyjaśnij motywy swojego zachowania; sprostuj wyobrażenia danej osoby; wykaż stanowczość.
Jak przeciwstawić się presji ze strony kolegów?
Umiejętność przeciwstawiania się presji ze strony rówieśników jest jedną z podstawowych strategii zapobiegania wykluczenia z grupy.
Ważne, żeby uczniowie, w trakcie modelowania nabrali przekonania, że odmowa wzięcia w tym, czego chce grupa nie musi łączyć się utratą akceptacji. Modelując tą umiejętność w grupie zwróciłam uwagę na możliwość proponowania alternatywnych rozwiązań grupie połączoną z konsekwentną odmową udziału w czymś, czego nie chcę robić.
W przypadku trenowania tej umiejętności przećwiczyłam z uczestnikami różnego rodzaju tonacje głosowe utrudniające bądź sprzyjające skutecznej odmowie.
RADZENIE SOBIE Z PRESJĄ GRUPY
Proponowany pokaz modelowania: główny aktor radzi sobie z presją grupy namawiającej do spróbowania marihuany.
Kroki:
- Zastanów się, co grupa chce, abyś zrobił i dlaczego.
- Zdecyduj, co ty chcesz zrobić.
- Zdecyduj, w jaki sposób masz powiedzieć grupie to, co chcesz robić.
- Poinformuj grupę o tym, co zadecydowałeś.
Uwagi dla wychowawcy:
Posłuchaj innych osób; zastanów się o co im naprawdę chodzi; Spróbuj zrozumieć punkt widzenia innych. Ustąp, przeciwstaw się; graj na zwlokę; negocjuj. Podaj przyczyny, rozmawiaj tylko z jedną osobą; graj na zwłokę; okaż stanowczość.
Jak reagować na zaczepki i dokuczanie?
Reagowanie uczniów na niewłaściwe dowcipy i zaczepki uczniów jest jedną z najważniejszych umiejętności społecznych zapobiegających presji grupowej. W odgrywaniu scenek sytuacyjnych przez dzieci skupiłam się na wzmocnieniu umiejętności ignorowania zaczepki i powstrzymania się od reakcji wzmacniającej takie zachowania (dokuczanie w reakcji na ignorowanie stanie się gwałtowniejsze zanim zacznie się zmniejszać). Oprócz ignorowania przetrenowałam z uczniami inne strategie zapobiegające zaczepkom (zdarta płyta i technika masz wybór).
REAGOWANIE NA ZACZEPKI
Proponowany pokaz modelowania: główny aktor radzi sobie z dokuczaniem ze strony kolegów, spowodowanym tym, iż odmówił ucieczki z lekcji.
Kroki:
- Pomyśl, czy ktoś ci dokucza.
- Zastanów się, w jaki sposób poradzić sobie z tym dokuczaniem.
- Wybierz najlepsze rozwiązanie i zastosuj je.
Uwagi dla wychowawcy:
Czy inni robią ci kawały, czy też szeptają na twój temat? Z wdziękiem przyjmuj pogłoski, obróć je w żart, zignoruj je. O ile to możliwe, unikaj alternatyw, które mogą wywoływać agresję, złośliwe dokuczanie w odwecie lub zamykanie się w sobie.
Jak stosować samokontrolę?
Podstawowym celem treningu jest nauka zatrzymania powstałego w organizmie pobudzenia pod wpływem emocji, złości lub gniewu, po to aby dać sobie możliwość refleksji nad wyborem adekwatnego zachowania. Kolejnym krokiem, którego uczą się uczestnicy treningu jest identyfikacja sygnałów płynących z ciała – fizjologicznych i kinestetycznych wskazówkach sygnalizujących poziom wzrostu agresji. Ich zidentyfikowanie umożliwi nie tylko „zatrzymanie” reakcji, ale także umożliwi zastosowanie technik redukujących
STOSOWANIE SAMOKONTROLI
Proponowany pokaz modelowania: główny aktor kontroluje się w obliczu obraźliwych słów grupy kolegów.
Kroki:
- Wsłuchaj się w to, co się dzieje z twoim ciałem, w to co pomaga ci poznać, że zaraz stracisz kontrolę nad sobą.
- Określ, co się wydarzyło, że czujesz się w ten sposób.
- Zastanów się nad sposobami kontrolowania siebie.
- Wybierz najlepszy sposób samokontroli, zastosuj go.
Uwagi dla wychowawcy:
Czy zaczynasz być spięty, zły, robi ci się gorąco, wiercisz się? Rozważ, co działo się na zewnątrz lub wewnątrz ciebie (myśli). Zwolnij tempo, policz do 10, zachowaj pewność siebie, wyjdź, rób coś innego.
UWAGI:
Często pomocne jest przedyskutowanie różnych sposobów samokontrolowania się przed przystąpieniem do ćwiczenia tej umiejętności. Lista technik samokontroli może być napisana na tablicy i używana dla zachęty stosowania przez młodzież w różnego rodzaju sytuacjach alternatywnych technik.
Jak podejmować decyzje?
Zachowanie ucznia jest odbiciem podejmowanych prze niego decyzji. W trenowaniu tej umiejętności skupiłam się na tym, aby uczniowie stosowali strategie za i przeciw czyli uczyli się analizować argumenty w kontekście zysków i strat z tytułu podejmowanej decyzji. Ważne, żeby w świadomości dzieci potencjalne zyski i straty łączyły się logicznymi konsekwencjami zawartymi w kontrakcie klasowym. Trenując tę umiejętność korzystałam z metody dylematów moralnych, która ułatwia poszukiwanie rozwiązań.
PODEJMOWANIE DECYZJI
Proponowany pokaz modelowania: główny aktor podejmuje decyzję, czy ma uczestniczyć z przyjaciółmi podczas kradzieży w sklepie.
Kroki:
- Zastanów się nad problemem wymagającym podjęcia decyzji.
- Zastanów się nad możliwościami, decyzje możesz podjąć.
- Zbierz dokładne informacje na temat konsekwencji tych potencjalnych decyzji.
- Zastanów się, jaką decyzję podejmiesz, korzystając z zebranych informacji.
- Podejmij najlepszą decyzję.
Uwagi dla wychowawcy:
Wyobraź sobie kilka ewentualności, unikaj zbyt wczesnego podejmowania ostatecznej decyzji. Spytaj innych i czytaj; obserwuj.
Jak zwracać się z prośbą o pomoc?
Uczniowie bardzo często proszą o pomoc dorosłych lub rówieśników. Jeśli robią to w sposób zgodny ze strukturą tej umiejętności społecznej są duże szanse, że pomoc zostanie im udzielona. Z mojego doświadczania wynika, że jest to obecnie jedna z najbardziej deficytowych umiejętności społecznych. W procesie modelowania skupiłam się z uczniami na tych sytuacjach, w których rzeczywiście spotkali się z odmową spełnienia prośby w celu wprowadzenia alternatywnych zachowań zwiększających prawdopodobieństwo spełnienia
PROSZENIE O POMOC
Proponowany pokaz modelowania: główny aktor prosi przyjaciela o radę, ponieważ spodziewa się, że zostaną mu zaproponowane np. dopalacze (lub papierosy).
Kroki:
- Ustal, w czym tkwi problem.
- Zdecyduj, czy potrzebujesz pomocy jego rozwiązaniu.
- Pomyśl o różnych osobach, które mogłyby ci pomóc i wybierz najlepszą spośród nich.
- Powiedz tej osobie o swoim problemie i poproś ją, aby ci pomogła.
Uwagi dla wychowawcy:
Dokładnie określ kto i, co stwarza problem; jakie są jego skutki dla ciebie. Zastanów się czy jesteś w stanie rozwiązać problem sam. Weź pod uwagę wszystkich możliwych pomocników i wybierz najlepszego.
Definicja „problemu” tak jak jest on rozumiany w przypadku tej umiejętności obejmuje to wszystko, w czym ktoś potrzebuje pomocy, w różnych problemach z innymi ludźmi, problemach związanych ze szkolą i inne problemy informacyjne.
Podstawowa wartość Treningu Umiejętności Społecznych dotyczy uczenia się ściśle określonej procedury posługiwania się konkretnymi umiejętnościami niezbędnymi w kontaktach z dorosłymi i innymi dziećmi, które mogą stanowić alternatywę dla zachowań dysfunkcjonalnych utrudniających funkcjonowanie w jakiejkolwiek grupie społecznej.
Systematyczne prowadzenie zajęć trenujących kompetencje społeczne prowadzi do spadku liczby konfliktów między uczniami kończących się przemocą fizyczną i psychiczną
i znacznie poprawia dyscyplinę w trakcie zajęć lekcyjnych. Uczniowie rozwiązując samodzielnie sytuacje problemowe w szkole przyczyniają się jednocześnie do wzrostu bezpieczeństwa w grupie rówieśniczej.
Uzyskane efekty:
- spadek liczby sytuacji konfliktowych pomiędzy uczniami wymagających reakcji dorosłego,
- poprawa dyscypliny na zajęciach lekcyjnych w kontekście respektowania zasad zawartych w kontrakcie klasowym,
- wzrost kompetencji społecznych uczniów umożliwiających większą współpracę integrację w grupie rówieśniczej ułatwiającą proces uczenia się w klasie,
- podniesienie poziomu bezpieczeństwa poprzez stosowanie alternatywnych rozwiązań w sytuacjach konfliktowych,
- kształtowanie adekwatnej samooceny uczniów poprzez rozwijanie świadomości słabych i mocnych stron w kontekście grupy,
- spadek liczby zachowań związanych z wywieraniem presji grupowej psychicznej i fizycznej na innych uczniów (wzrost kompetencji w zakresie zachowań asertywności uczniów).